In ons lichaam en van elk ander levend wezen verhouden de vijf elementen zich in een bepaald patroon tot elkaar. Deze patronen worden in het Sanskriet dosha’s genoemd, waarvan de letterlijke vertaling luidt: ‘dat wat snel uit evenwicht is’. Het concept van de dosha’s betekent dat het menselijk systeem een fijnzinnig evenwicht handhaaft en dat zijn dynamisch patroon van elementen voortdurend op het randje van een balansverstoring verkeert. De dosha’s vormen een klassiek voorbeeld van energie en materie in dynamische eenheid. Op het moment dat ons lichaam een staat van evenwicht verkeert, zijn de dosha’s te zien als energetische krachten, omdat ze visueel niet waargenomen kunnen worden terwijl ze door het lichaam stromen en de lichamelijke functies ondersteunen. Is de balans verstoord, dan worden de dosha’s zichtbaar als slijm, gal, gas en andere fysische materie. Vanuit de ayurveda wordt geprobeerd om verstoringen op tijd op te pikken zodat de onevenwichtigheden zich niet tot ziekte kunnen ontwikkelen.
Drie dosha’s In dit systeem vormen lucht en ruimte samen een van de drie dosha’s, te weten vata. Lucht kan alleen verplaatsen als er ruimte is. De elementen vuur en water vormen de tweede dosha, pitta. Hier voorkomt het lichaamswater dat hitte in het lichaam te hoog oploopt. Een voorbeeld van lichamelijk vuur is maagzuur. De elementen water en aarde samen vormen vloeibaarheid. Zonder water zou aarde stagneren en traag worden. De kapha dosha zorgt dus voor een bepaalde vloeibaarheid zonder zijn solide ondersteuning te verliezen. De drie dosha’s zijn in alle levende wezens aanwezig. De mate waarin elke dosha in iemand aanwezig is, verschilt per persoon. Dit bepaalt ook wat voor constitutie die persoon heeft.
Vata
De externe aard van vata is zowel lucht, de kracht van beweeglijkheid en activering, als ruimte, het veld waarin alle activiteiten zich afspelen. Vata is de bewegende kracht in ons lichaam, pitta de assimilerende kracht en kapha de stabiliserende kracht. Vata is de meest dominante van de dosha’s. Het controleert de bewegingen van het lichaam, het zenuwstelsel en de levenskracht. Zonder de bewegelijkheid van vata zouden pitta en kapha lam liggen. Vata heerst over het onderste gedeelte van de romp, de bekkenregio, het colon, de blaas, de urinewegen, dijen, benen, armen, botten en het zenuwstelsel.
Herfst en winter vata tijd
De regen en de kou in de herfst en de winter zorgt voor een sterkere ontregeling van de vata energie dan tijdens de andere seizoenen. Vooral mensen met een vata constitutie zullen in deze tijd er voor moeten waken dat de vata energie in balans blijft, maar ook pitta’s en kapha’s kunnen in deze tijd voelen dat de vata energie hoger wordt. Vata is een dosha die snel uit balans raakt, vooral in deze tijd.
Vata is koud van aard en heeft in dit seizoen behoefte aan warmte en voedzaam eten. Als je je zelf niet voldoende beschermd tegen kou en jezelf niet voldoende voedt, begint je lichaam zijn eigen weefsels op te eten, met als gevolg dat je vata verergert. Het eten van voedzaam warm voedsel met de nadruk op de zure (zuurkool!), zoete (appelmoes zonder toegevoegde suikers) en zoute smaken zijn goed om de vata weer in balans te brengen. Ayurvedische (zelf)massages, warme omgeving, warme kleren helpen om vata in balans te houden in deze tijd.
In je yogabeoefening kun je je in deze tijd richten op de warmte opwekkende yogavormen, vinyasa flow, hot hatha, ashtanga etc. Daarnaast zijn de yin lessen waar gewerkt wordt met heupopeners heilzaam omdat je dan werkt op onderbuik waar vata huisvest. Dit laatste zorgt voor opening in dat gebied waardoor stroming van energie wordt geactiveerd.
Tips
Geef de voorkeur aan warme en voedzame gerechten, zoals stamppot, pasta’s en ovenschotels, melkproducten, bijvoorbeeld room en rijstepap, noten en amandelen, geweekte gedroogde vruchten, zoals dadels, rozijnen en vijgen (heerlijk met room en kaneel!).
- Vermijdt of verminder rauwkost, salades, koolsoorten en droog voedsel, zoals ongekookte havervlokken, knäckebröd en cornflakes met koude melk
- Gebruik bij het koken altijd een beetje ghi (geklaarde boter). Ghi wordt in ayurveda hoog gewaardeerd vanwege zijn goede eigenschappen die de gezondheid bevorderen.
- Gebruik nu bij voorkeur de smaken ‘zoet’, ‘zuur’ en ‘zout’
- Kruiden die Vata kalmeren zijn: kaneel, venkel, anijs, nootmuskaat, komijn, kardemom, zoethout, kruidnagel, verse gember, peterselie en basilicum.
- Laat ijskoude dranken staan – drink in plaats daarvan iets warms.
- Ayurveda oliemassage, zelf doen of naar een masseur.
- Draag warme, natuurlijke kleding, bijvoorbeeld van lamswol, en vermijd tocht en droge lucht in je omgeving.